Mendelssohn – zes orgelsonates (1845)

Ontstaan

Mendelssohn had tijdens bezoeken aan Engeland ook af en toe orgelconcerten gegeven, die goed werden onthaald. Hij speelde daar ook eigen werk, d.w.z. improvisaties. In 1844 besloten de Engelse uitgevers Coventry and Hollier om Mendelssohn een “set voluntaries” te vragen die in 1845 werden gepubliceerd, verkrijgbaar ‘via inschrijving’. De aankondiging (zie illustratie) van de uitgever verwees naar het werk als “Mendelssohn’s School of Organ-Playing“, maar deze titel werd geschrapt op verzoek van de componist (zie onder). 199 abonnees schreven in op de publicatie (£10,- each), waavan Mendelssohn £60 ontving (toenmalig Pound ca. factor 100 om de huidige waarde te benaderen).

De muziek

Al componerend besloot Mendelssohn om de ‘voluntaries’ die hij was beginnen te schrijven, om te vormen en uit te breiden tot orgelsonates. De term ‘sonate’ is hier te verstaan als een verzameling (een suite) van onderling verbonden muziekstukken. De sonates bevatten ook verwijzingen naar een Lutherse koralen (nr. 3 Aus tiefer Not, nr. 6 Vater unser im Himmelreich). In sonate 3 integreerde hij ook processiemuziek, die hij in in 1829 had geschreven voor de bruiloft van zijn zus Fanny.

De zes sonates zijn:

  • Nr. 1 in F klein (Allegro – Adagio – Andante recitativo – Allegro assai vivace)
  • Nr. 2 in C mineur (Grave – Adagio – Allegro maestoso e vivace – Fuga: Allegro moderato)
  • Nr. 3 in A majeur (gebaseerd op Luthers koraal Aus tiefer Not schrei ich zu dir) (Con moto maestoso – Andante tranquillo)
  • Nr. 4 in B♭ groot (Allegro con brio – Andante religioso – Allegretto – Allegro maestoso e vivace)
  • Nr. 5 in D groot (Andante – Andante con moto – Allegro)
  • Nr. 6 in D mineur (gebaseerd op Luthers koraal Vater unser im Himmelreich) (Koraal en variaties: Andante sostenuto – Allegro molto – Fuga – Finale: Andante)

De eerste uitvoering in Groot-Brittannië werd waarschijnlijk gegeven door Edmund Chipp in 1846. Ook in andere Europese landen werden ze snel bekend, niet in het minst omdat ze gelijktijdig in Frankrijk (Maurice Schlesinger, Parijs) in Italië (Ricordi, Milaan) en natuurlijk in Duitsland (Breitkopf & Härtel, Leipzig) werden gepubliceerd.

Annuntiatenconcert

Psallentes in de Brabantse Olijfberg

Op 30 augustus 2015 was Psallentes te gast in de protestantse kerk (Brabantse Olijfberg) te Antwerpen, ter ere van 400 jaar ‘eerste steenlegging’. De bisschop was er ook…

Achtergrond
De protestantse kerk aan de Lange Winkelstraat vierde op 30 augustus het feit dat 400 jaar geleden de eerste steen werd gelegd van haar kerkgebouw door het aartshertogelijk paar Albrecht Isabella van Oostenrijk.  Zij deed dit met een concert van het gerenommeerde ensemble Psallentes (www.psallentes.com) om te honoreren dat het kerkgebouw indertijd gebouwd is  als kloosterkerk voor de zusters Annuntiateneen vrouwelijke kloosterorde gesticht door Jeanne de France, die zich richtte op de verering van de maagd Maria en m.n. haar deugden. In 1608 was deze kleine, maar snel groeiende groep jongedames, in Antwerpen neergestreken. De formule bleek zo populair dat de moeder overste (Josina De Smidt, een echte Antwerpse) in 1615 besliste dat het tijd werd voor een eigen kerkgebouw.
Het klooster is sinds lang verdwenen. Alle gebouwen, bleekhoven, kapelletjes, moestuinen en boomgaarden hebben moeten wijken voor de secularisatie en urbanisatie, op het kerkgebouw na. De huidige protestantse gemeenschap wilde met dit concert het geloof en de visie van deze zusters van toen honoreren door hun stemmen na zoveel eeuwen weer te laten klinken in wat ooit hun kloosterkerk was.

Hieronder de cover van het programma met links in handschrift van Jeanne Moertentorf (vicaresse en novice-meesteresse), ca. 1612, te vermelding van de aankoop van de ‘bequaeme plaetse’ voor de kloosterbouw met in de 6e regel de naam van de straat: ‘Winckelstraat’.
Het schilderij van Jeanne (eind 16e eeuw) is voorzien van het logo van de Brabantse Olijfberg. Toen vijanden, nu vieren ze samen feest.

programma omslag. Links een foto van het ‘schriftje’ van Jeanne Moretus waarin ze beschrijft hoe men een ‘Stille plaats’ vond in de ‘Winckelstraet’. Rechts een annuntiate met rechtsboven het ‘zegel’ van de Brabantse Olijfberg. (ontwerp: Jesse Wursten)

Het programma

PSALLENTES
Hendrik Vanden Abeele, artistieke leiding
met Sarah Abrams, Lieselot Dewilde, Rozelien Nys, Barbara Somers,
Kerlijne Van Nevel en Veerle Van Roosbroeck

PROGRAMMA

Sancta Trinitas
Responsorium Summe Trinitati

Mulieres religiosae
Prosa Aeterna virgo memoriae (Amsterdam)
Responsorium Cordis ac vocis (Turnhout)
Prosa Inviolata (Brugge)
Responsorium Felix Maria unxit (Turnhout)
Antiphona Cum in sancta Katherina (Brugge)
‘Vreugdezang Mademoiselle Tubbicx’ Vlied ras (Mechelen)
Responsorium Virgineos flores (Brugge)

Mater Dolorosa
Introitus Veni in altitudinem
Alleluia Vox turturis
Prosa Astat Virgo virginum

Corpus et sanguis Christi
‘Vreugde-zang Mademoiselle Tubbicx’ Ja kondigt (Mechelen)
Hymne Pange lingua & Antiphona O sacrum convivium (Turnhout)
Ave verum corpus (Mechelen)
Antiphona Dulcis sanguis (Brugge)

Codex Calixtinus
Antifoon Ad sepulchrum beati Jacobi
Conductus In hac die laudes
Hymnus pregrinorum Dum pater familias
Conductus Congaudeant